1.Khái niệm
Thuật ngữ Body Percussion (được dịch sang tiếng Việt là bộ gõ cơ thể) – là một từ ghép của hai từ body (cơ thể) và percussion (bộ gõ), mang ý nghĩa âm thanh được tạo ra từ cơ thể. Cơ thể chính là nhạc cụ ban đầu trong hoạt động dạy học âm nhạc, giúp học sinh trải nghiệm âm nhạc thông qua vận động, để tạo ra âm thanh và nhịp điệu. Cũng như các nhạc cụ bộ gõ khác, phát ra âm thanh bằng cách chạm, vỗ, lắc… vào nhạc cụ để tạo rung động, bao gồm: tiếng vỗ tay (clapping), búng ngón tay (snapping), vỗ ngực (slapping on the chest), vỗ đùi (slapping on the thigh), và dậm chân (stamping). Đây chính là năm âm thanh cơ bản của BỘ GÕ CƠ THỂ, ngoài ra còn có những động tác khác.
2. Vai trò của Bộ gõ cơ thể
Đến thế kỉ XX, các phương pháp giáo dục âm nhạc rất phát triển từ những nghiên cứu của các nhà sư phạm như: Dalcroze, Orff-Schulwerk, Kodály, Montessori12…, nhà triết học Maurice Merleau-Ponty13 và nhà tâm lí học lâm sàng, lí luận giáo dục Thomas Gordon14. Họ cho rằng âm nhạc không còn được xem là một hiện tượng thuần túy về trí tuệ mà là một trải nghiệm về thân thể, vì thế trong các phương pháp giáo dục âm nhạc trên đều có chung quan điểm cho rằng: “vận động cơ thể giúp phát triển khả năng tiếp thu và sáng tạo âm nhạc”. Phương pháp Orff-Schulwerk phát triển việc sử dụng bộ gõ cơ thể một cách triệt để, như là một công cụ trong luyện tập âm nhạc; tạo ra những hoạt động đặc biệt mà ông và những nhà sư phạm âm nhạc đã tổng hợp, kế thừa và hệ thống. Bộ gõ cơ thể có thể được trình diễn độc tấu hoặc một số nghệ sĩ có thể kết hợp để tạo ra một tác phẩm âm nhạc. Một trong những nghệ sĩ solo thành công nhất đó là Keith Terry15, San Francisco –California – USA.
Bộ gõ cơ thể được sử dụng rộng rãi trong nền giáo dục âm nhạc ở các nước tiên tiến, do khả năng tiếp cận của nó, xem cơ thể con người là một nhạc cụ và là dụng cụ duy nhất mà mỗi học sinh sở hữu trước khi học những nhạc cụ khác. Sử dụng bộ gõ cơ thể cho học sinh trải nghiệm trực tiếp các yếu tố âm nhạc như: nhịp điệu, tiết tấu, sự vận động của âm nhạc.
Bộ gõ cơ thể còn được sử dụng trong hợp xướng với các mục đích khác nhau. Kết hợp trong sự sáng tạo, cộng hưởng các yếu tố về âm thanh để tạo nên một sự trải nghiệm mới về việc nghe và cảm thụ hợp xướng. Ví dụ: sự kết hợp các tiếng động chà xát bàn tay, dậm chân, búng ngón tay… tạo thành những tiếng mô phỏng gió, mưa, sấm chớp trước khi vào phần hát; hoặc là phần nhạc đệm cho tác phẩm hợp xướng (không dùng dàn nhạc đệm hoặc nhạc nền); hoặc kết hợp cùng với dàn nhạc giao hưởng đệm cho hợp xướng đồng thời làm tăng thêm yếu tố về cảnh trí và bố cục về mặt dàn dựng, làm cho tác phẩm hợp xướng thêm sinh động và thu hút.
3. Các động tác của bộ gõ cơ thể
Bộ gõ cơ thể dựa trên âm thanh được tạo ra từ 5 động tác cơ bản trên cơ thể theo thứ tự sau:
- Búng ngón tay (Snapping) (bao gồm tay trái, tay phải hoặc cả hai), âm thanh phát ra bởi tác động của các ngón tay khi chụm vào nhau, búng và tạo ra âm thanh.
- Vỗ ngực (Slapping on the Chest), âm thanh phát ra bởi tác động của lòng bàn tay vào vùng ngực trái và phải, tạo ra âm thanh.
- Vỗ tay (Clapping), âm thanh phát ra bởi sự tác động của hai tay chạm vào lòng bàn tay để tạo ra âm thanh.
- Vỗ đùi (Slapping on the Thigh) (bao gồm chân trái, chân phải hoặc cả hai), âm thanh phát ra bởi sự tác động một lực từ tay vào vùng đầu gối ở chân và tạo ra âm thanh.
- Dậm chân (Stamping) (bao gồm chân trái, chân phải hoặc cả hai), âm thanh phát ra bởi sự tác động một lực từ chân vào nguồn phát ra âm thanh (mặt sàn gỗ, mặt sàn gạch), tạo ra những sự cộng hưởng âm thanh khác nhau.
- Ngoài ra, còn có các động tác tạo ra âm thanh khác như: chà xát lòng bàn tay (horizontal hand rubbing), vỗ miệng (mouth clapping)…
Đối với học sinh bắt đầu làm quen với âm nhạc, chưa nhận biết được nốt nhạc, chỉ có thể mô phỏng lại các động tác cơ bản sau khi giáo viên làm mẫu, tiếp đó sẽ nhìn hình ảnh minh họa để thực hiện và phát triển những nhóm tiết tấu đơn giản. Khi học sinh đã làm quen với việc mô phỏng các động tác, giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh về hệ thống kí hiệu các động tác được viết trên khuông nhạc (tương tự như kí hiệu của trống jazz và các loại nhạc cụ không định âm khác). Đồng thời hướng dẫn học sinh tập luyện tiết tấu với các bài tập đơn giản dựa trên những kí hiệu đó. (Richard Filz, 2005).
(Kí hiệu ghi âm của các động tác được mã hóa thành nốt trên khuông nhạc theo Richard Filz trong sách Body Percussion Sounds and Rhythms, 2005).4. Một số mẫu động tác cơ bản
4.1. Các động tác cơ bản
Vận động cơ bản của bộ gõ cơ thể dựa trên nền tảng của các động tác cơ bản kết hợp với các nhóm tiết tấu đơn giản. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hành những mẫu luyện tập đơn giản, theo cá nhân riêng lẻ hoặc từng nhóm. Sau khi thành thạo, giáo viên hướng dẫn học sinh kết hợp hòa bè với nhau theo các mẫu luyện tập. Hòa bè theo dạng bè đuổi (canon), theo âm hình trì tục (ostinato), chơi độc lập hoặc đệm cho bài hát, hay kết hợp với các nhạc cụ khác như một bè đệm.
4.2. Các mẫu bài tập
Dưới đây là một số mẫu bài tập giúp người học bước đầu thực hành bộ gõ cơ thể
∙ Tập làm quen với những động tác cơ bản (động tác độc lập)
∙ Bài tập kết hợp 1: 2 động tác cơ bản
∙ Bài tập đệm hát: (Từ 2 – 3 động tác kết hợp đệm)
Đệm cho bài hát Cô giáo em
Đệm cho bài hát Sắp đến Tết rồi
Đệm cho bài hát Lý cây xanh
∙ Bài tập hòa âm: (Từ 2, 3, 4 … mẫu âm kết hợp theo chiều dọc) và kết hợp nhạc cụ gõ.
∙ Bài tập hòa âm + nhạc cụ gõ + đệm hát
Ví dụ: mẫu đệm cho bài Đồng dao Nu na nu nống
NU NA NU NỐNG
Đồng dao Bắc Bộ
Nu na nu nống
Cái bống nằm trong
Con ong nằm ngoài
Củ khoai chấm mật
Bụt ngồi bụt khóc
Con cóc nhảy ra
Con gà ú ụ
Bà mụ thổi xôi
Nhà tôi nấu chè
Tay xoè chân rụt.
( Sưu tầm)